سیستم ارتودنسی مثل یک پازل است که هر قطعه از آن، نقش مشخصی دارد. این قطعات در کنار یکدیگر، وضایف مهمی را انجام می‌دهند: از صاف‌کردن دندانها گرفته تا هماهنگ‌کردن فک. تعدادی از قطعه‌ها فشار وارد می‌کنند، بعضی مسیر حرکت دندانها را هدایت می‌کنند و برخی دیگر فقط نقش نگهدارنده را دارند. در این مطلب، […]
مطالعه: 1 دقیقه
۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴
آنچه خواهید خواند
1. براکت‌ها (Brackets)، قطعاتی که نیرو را به دندان منتقل می‌کنند.
2. سیم ارتودنسی (Archwire) قطعه‌ای برای هدایت دندانها در جهت درست
3. کش‌های ارتودنسی (Elastic bands)، قطعه‌ای برای نگه‌داشتن فک
4. بند فلزی دندان (Metal Band)، حلقه‌ای برای محکم نگه‌داشتن اجزای ارتودنسی
5. قلاب (Hook)، یکی از اجزای ارتودنسی دندان
6. فنر ارتودنسی (Spring)، قطعه‌ای برای تنظیم فضای بین دندانها
7. مینی‌اسکرو (Mini Screw)، پیچ کوچکی برای کنترل بهتر حرکت دندانها
8. نگه‌دارنده‌ها (Retainers) یکی از قطعات ارتودنسی دندان
1. جویدن خوراکی‌های سفت، دشمن شماره یک براکت‌ها
2. خوردن خوراکی‌های چسبنده، قاتل کش‌های ارتودنسی
3. فشار آوردن با دندان‌های جلو، تهدیدی برای فنرهای ارتودنسی
4. مسواک زدن خشن و بی‌دقت، دشمن پنهان قلاب‌ها و بند فلزی
5. درنیاوردن الاینر شفاف هنگام غذا خوردن، آسیب به پلاک ارتودنسی متحرک
سیستم ارتودنسی مثل یک پازل است که هر قطعه از آن، نقش مشخصی دارد. این قطعات در کنار یکدیگر، وضایف مهمی را انجام می‌دهند: از صاف‌کردن دندانها گرفته تا هماهنگ‌کردن فک. تعدادی از قطعه‌ها فشار وارد می‌کنند، بعضی مسیر حرکت دندانها را هدایت می‌کنند و برخی دیگر فقط نقش نگهدارنده را دارند. در این مطلب، هر کدام از اجزای ارتودنسی دندان را به همراه عکس آن معرفی می‌کنیم و کارکرد آن را توضیح می‌دهیم.
براکت‌ها، سیم (آرچ‌وایر)، کش‌های ارتودنسی، بند فلزی دور دندان، قلاب، فنر، مینی‌اسکرو و نگه‌دارنده‌ها اصلی‌ترین قطعات ارتودنسی هستند که هرکدام وظیفه مشخصی دارند.
| نام قطعه (فارسی / انگلیسی) | کارکرد |
| براکت / Bracket | انتقال نیرو از سیم به دندانها |
| سیم ارتودنسی / Archwire | هدایت نیرو و حرکت دادن دندانها |
| بند / Band | نگهدارنده سیم و اتصالات روی دندان‌های آسیاب |
| کش دور براکت / Ligature | ثابت‌کردن سیم روی براکت |
| کش بینفکی / Interarch Elastic | اصلاح موقعیت فک بالا و پایین |
| قلاب / Hook | نقطه اتصال کش بینفکی به براکت |
| توربو بایت / Bite Turbo | جلوگیری از بسته‌شدن کامل فک برای حرکت بهتر دندان‌های عقبی |
| اسپیس‌ر / Separator | بازکردن فضا بین دندانها قبل از نصب بند یا براکت |
| لوله باکال / Buccal Tube | محل اتصال سیم به دندان‌های عقبی |
| فنر ارتودنسی / Coil Spring | واردکردن نیروی مداوم برای بازکردن یا بستن فاصله بین دندانها |
نکته مهم اینجاست که برای بسیاری از مشکلات ساده، نیازی به استفاده از تمام اجزای پیچیده ارتودنسی نیست. در برخی موارد حتی یک پلاک متحرک یا الاینر شفاف می‌تواند به‌تنهایی مشکل را برطرف کند. پیشنهاد می‌کنیم یک جلسه ویزیت رایگان با دندانپزشک رزرو کنید تا بر اساس وضعیت دهان شما، مناسب‌ترین مسیر درمانی تعیین شود. برای دریافت نوبت، لطفاً با شماره ۰۲۱۷۴۳۹۱۹۰۰ تماس بگیرید.
در ادامه هر کدام از قطعات ارتودنسی دندان را معرفی کرده و نقش آن را توضیح می‌دهیم:
براکت‌ها همان مربع‌های کوچک فلزی یا سرامیکی هستند که روی هر دندان چسبانده میشوند و نقش اتصال سیم ارتودنسی به دندان را به عهده دارند. براکت‌ها حکم دستگیره‌هایی را دارند که فشار سیم را به دندانها منتقل می‌کنند و باعث حرکت آرام آنها به سمت جای درست میشوند. ممکن است روز اول حس کنید چیزی اضافی در دهان‌تان دارید، ولی معمولاً بعد از چند روز به آنها عادت خواهید کرد. مهم‌ترین نکته برای مراقبت از براکت‌ها این است که غذاهای سفت و چسبنده نخورید تا از جدا شدن‌شان جلوگیری شود.
سیم ارتودنسی همان مفتولی است که داخل براکت‌ها قرار می‌گیرد و وظیفه اصلی‌اش هدایت دندانها به مسیر درست است. ارتودنتیست هر چند هفته یکبار، سیم‌ها را تنظیم و محکم‌تر میکند. همین تنظیم‌ها باعث میشوند دندانها کم‌کم حرکت کنند. بعد از هر تنظیم، ممکن است چند روزی دندان‌هایتان کمی درد بگیرند؛ ولی نگران نباشید! این درد طبیعی است و معمولاً بعد از ۲ تا ۳ روز برطرف میشود.
این کش‌های رنگی کوچک، دور براکت‌ها قرار می‌گیرند و سیم‌ها را در جای خودشان ثابت نگه می‌دارند. گاهی هم برای هماهنگ کردن فک بالا و پایین از کش‌های بزرگ‌تر استفاده میشود که بیمار خودش آنها را نصب میکند. این کش‌ها معمولاً باید هر روز عوض شوند و مراقبت اصلی‌شان این است که در استفاده از آنها منظم باشید.
بند فلزی، حلقه‌ای است که معمولاً روی دندان‌های عقبی (آسیا) نصب میشود تا براکت‌ها و سیم‌ها را محکم‌تر نگه دارد. معمولاً اول درمان ارتودنسی، کمی حس فشار ایجاد میکند اما این فشار بعد از چند روز کمتر میشود. برای مراقبت از بند فلزی، بهتر است اطراف آن را به‌خوبی مسواک بزنید تا غذایی زیر آن جمع نشود و پوسیدگی ایجاد نکند.
قلاب‌ها زائده‌های کوچکی هستند که روی بعضی براکت‌ها یا بندهای ارتودنسی قرار دارند و کش‌های مخصوص فک روی آنها وصل میشوند. وظیفه آنها اتصال و نگهداری کش‌هاست تا فک بالا و پایین به درستی روی هم قرار گیرند. قلاب‌ها تیز نیستند ولی باید مواظب باشید مسواک را با دقت بکشید تا آسیبی به آنها وارد نشود.
فنرها قطعات مارپیچی کوچکی هستند که بین دندانها نصب میشوند و دو وظیفه دارند: اگر دندانها به هم فشرده باشند فاصله بین دندانها را زیاد می‌کنند و اگر فضای خالی بین دندانها زیاد باشد، فاصله‌ها را می‌بندند. در روزهای اول کمی احساس فشار می‌کنید ولی بعد از یک هفته به آنها عادت می‌کنید. مهم‌ترین نکته در نگهداری از فنر این است که مراقب باشید غذا بین آنها گیر نکند؛ استفاده از مسواک بیندندانی در این شرایط بسیار کمک‌کننده است.
مینی‌اسکروها پیچ‌های فلزی ریزی هستند که گاهی در استخوان فک نصب میشوند تا یک نقطه تکیه‌گاه محکم برای حرکت‌های دقیق دندانها ایجاد کنند. شاید فکر کنید دردناک هستند، اما نصب آنها معمولاً با بی‌حسی کامل و بدون درد انجام میشود. بعد از نصب، لازم است مراقب باشید فشار اضافی به آن وارد نکنید تا حرکت نکند یا لق نشود.
نگه‌دارنده‌ها بعد از پایان درمان استفاده میشوند و نقش‌شان این است که اجازه ندهند دندانها دوباره به جای قبلی برگردند. نگه دارنده ها دو نوع متحرک و ثابت دارند و مراقبت از آنها آسان است. کافی است بعد از هر وعده غذایی آنها را خوب بشویید و اگر متحرک هستند، هر روز چند ساعت مشخص آنها را استفاده کنید تا نتیجه ارتودنسی دائمی شود.
در ارتودنسی ثابت، بیشتر اجزا به‌طور دائم به دندانها چسبیده‌اند و فقط دندانپزشک می‌تواند آنها را نصب یا تنظیم کند. اما در ارتودنسی متحرک، دستگاه ارتودنسی مثل یک پلاک است که بیمار می‌تواند خودش آن را خارج کند؛ مثلاً هنگام غذا خوردن، مسواک زدن یا خوابیدن. در جدول زیر، اجزای ارتودنسی ثابت رابا ارتودنسی متحرک مقایسه کرده‌ایم:
| نوع ارتودنسی | اجزای اصلی |
| ارتودنسی ثابت | براکت، سیم ارتودنسی، بند فلزی، کش بینفکی، قلاب، فنر، مینی‌اسکرو |
| ارتودنسی متحرک | پلاک آکریلی، سیم نگهدارنده، پیچ گسترش‌دهنده، فنر داخلی |
نکته مهم اینجاست که اجزای ارتودنسی ثابت مثل براکت و سیم، همیشه روی دندانها هستند و مدام فشار وارد می‌کنند تا دندانها را کم‌کم به جای درست‌شان ببرند. چون این فشار دائمی است، برای مرتب‌سازی‌های دقیق یا دندان‌هایی که خیلی به‌هم ریخته‌اند، بسیار مؤثرند.
در مقابل، اجزای ارتودنسی متحرک مثل پلاک آکریلی یا پیچ گسترش‌دهنده، سبک‌تر و ساده‌ترند و برای حرکت‌های جزئی‌تر طراحی شده‌اند. مثلاً اگر کودک ۸ یا ۹ ساله‌ای نیاز دارد فقط کمی فک بالا بازتر شود یا از حرکت بیشتر دندانها پیشگیری شود، این پلاک‌های متحرک می‌توانند بدون دردسر کمک کنند. اما برای جابجایی دقیق دندان‌های کج‌شده در بزرگسالان، قطعات متحرک قدرت لازم را ندارند.
خیر! قرار نیست همه‌ی این قطعات داخل دهان شما نصب شوند. هر دهان و دندانی شرایط خاص خودش را دارد و بر همین اساس، پزشک تصمیم می‌گیرد کدام اجزا برای شما لازم است و به کدام قطعات نیازی نیست.
مثلاً:
در بعضی موارد، بند فلزی هم وارد بازی میشود. مثلاً تصور کنید بعضی از دندان‌های جلویی یک فرد، عقب‌تر از حالت عادی هستند و باید به سمت جلو کشیده شوند. برای این کار دندانپزشک باید از دندان‌های عقبی به‌عنوان تکیه‌گاه استفاده کند. به همین دلیل روی آنها بند فلزی گذاشته میشود تا فشار وارده به دندان‌های جلویی، دندان‌های عقبی را جابهجا نکند.
در جدول زیر بررسی می‌کنیم که کدام اجزای ارتودنسی برای هر مشکل دندانی استفاده میشوند:
| نوع مشکل | اجزای مورد استفاده |
| نامرتبی ساده دندانها | براکت، سیم، کش دور براکت |
| چرخش دندانها | براکت، سیم ارتودنسی، لیگاچور محکم‌تر |
| فاصله بین دندانها | فنر ارتودنسی، سیم مخصوص، گاهی بند |
| شلوغی و کمبود فضا | اسپیس‌ر، بند، سیم قوی‌تر |
| انحراف فک بالا یا پایین | کش بینفکی، قلاب، براکت تقویتی |
| جلوآمدگی یا عقب‌ماندگی فک | کش بینفکی، فنر یا الاستیک، توربو بایت |
| بازنشدن کامل فک برای حرکت دندانها | توربو بایت، سیم خمیده خاص |
بعضی از رفتارهای روزمره به ظاهر ساده می‌توانند باعث خراب شدن اجزای ارتودنسی شوند. در این قسمت توضیح می‌دهیم که هر اشتباه، به کدام قطعه از ارتودنسی آسیب می‌زند.
آجیل، یخ، ته‌دیگ، سیب و خوراکی‌های سفت دیگر می‌توانند براکت‌ها را از روی دندان جدا کنند یا باعث ترک خوردن آنها بشوند. براکت که شل شود، عملاً دندان همان نقطه راکد می‌ماند و درمان از ریل خارج میشود.
آبنبات، پاستیل، آدامس یا حتی سوهان باعث کش آمدن یا کنده شدن کش‌های ارتودنسی میشوند. این کش‌ها کوچک‌اند اما نقش مهمی در نگه‌داشتن سیم داخل براکت دارند. اگر بیفتند، سیم از مسیر خارج میشود.
اگر عادت دارید در بطری را با دندان باز کنید یا با دندان چیزی را بجوید که سخت است، فنرهایی که بین دندانها قرار دارند، خیلی سریع فرم‌شان را از دست می‌دهند یا حتی در می‌روند.
اگر با فشار زیاد و زاویه اشتباه مسواک بزنید، قلاب‌ها (همان نگه‌دارنده‌های کش بینفکی) ممکن است خم شوند یا حتی کنده شوند. همچنین بند فلزی که دور دندان‌های عقب است، اگر درست تمیز نشود یا فشار ناهماهنگ به آن وارد شود، ممکن است لق شود یا باعث تجمع جرم و پوسیدگی شود.
اگر ارتودنسی شفاف یا متحرک دارید، باید هنگام غذا خوردن آن را خارج کنید. در غیر این صورت، پلاک ممکن است ترک بخورد یا تغییر شکل دهد. این تغییر شکل حتی جزئی، باعث میشود پلاک دیگر به‌درستی روی دندان ننشیند و کل فرایند درمان بی‌اثر شود.
بنابراین، توصیه می‌کنیم از هر کاری که به دندانها فشار وارد کند (حتی در حد کم) دوری کنید تا اجزای ارتودنسی سالم بمانند.
دکتر مهدیه قهرمانی یکی از متخصصین خوب ارتودنسی در ایران هستند که با مهارت بالا در ترکیب اجزای ارتودنسی، بهترین نتیجه را رقم می‌زنند. مهارت پزشک در ترکیب کردن اجزای مختلف ارتودنسی بسیار مهم است؛ زیرا در این درمان، همه اجزا نباید برای همه افراد استفاده شوند. برای هر بیمار، باید با توجه به مشکل خاص او، ترکیب دقیق و اختصاصی از ابزارها انتخاب شود.
اگر پزشک در تشخیص این موضوع ناشی باشد، ممکن است استفادهٔ اشتباه از قطعات، درمان را از مسیر اصلی خارج کند. مثلاً فرض کنیم در مورد یک بیمار، فضای بین دندانها کم باشد. در این شرایط، پزشک ماهر می‌داند که نبایداز فنر و مینی‌اسکرو هم‌زمان استفاده کند. در غیر این صورت، ممکن است دندانها از قوس طبیعی فک خارج شوند یا فشار بی‌جا به دندان‌های سالم وارد شود. اما یک دندانپزشک ناشی، ممکن است با چنین اشتباهی باعث بدتر شدن مشکل شود.
اینجاست که تجربه اهمیت پیدا میکند. دکتر قهرمانی با طراحی هوشمندانه ترکیب اجزا، مسیر حرکت دندانها را از ابتدا به‌درستی تعیین می‌کنند تا درمان دقیق، مؤثر و ایمن پیش برود.
برای رزرو ویزیت رایگان با دکتر مهدیه قهرمانی، لطفاً با شماره ۰۲۱۷۴۳۹۱۹۰۰ تماس بگیرید.
همانطور که گفتیم اجزای ارتودنسی فقط ابزار نیستند؛ تیمی هستند که شبانه‌روز تلاش می‌کنند تا دندان‌هایتان را از بی‌نظمی به هماهنگی برسانند. تیمی متشکل از یک براکت، دو سیم، چهار کش، دو بند و یک نگهدارنده که کنار هم قرار می‌گیرند تا آرام‌آرام، تغییری واقعی را رقم بزنند.
اگر مدت‌هاست به لبخند دلخواه‌تان فکر می‌کنید، شاید زمان آن رسیده که از فکر کردن به سمت عمل قدم بردارید. برای رزرو یک جلسه ویزیت و مشاوره رایگان با دندانپزشک، لطفاً با شماره ۰۲۱۷۴۳۹۱۹۰۰ تماس بگیرید و اولین نوبتتان را بدون هزینه دریافت کنید.
احتمالاً نه. اگر فقط یک یا دو دندان مشکل دارند و سایر بخشهای دهان سالماند، پزشک ممکن است از ارتودنسی محدود با قطعات سادهتر استفاده کند؛ مثلاً فقط یک براکت، یک سیم نازک، و یک کش. همهچیز بستگی به تشخیص تخصصی پزشک دارد.
نگران نباشید. افتادن کش یا شلشدن براکت رایج است. اگر کش افتاده، میتوانید در اولین فرصت آن را جایگزین کنید (یا از پزشک بخواهید). اگر براکت جدا شده، فوراً با کلینیک تماس بگیرید تا تنظیم شود. نصب مجددش هرچقدر زودتر باشد، مسیر درمان دقیقتر پیش میرود.
بله. در کودکان، معمولاً ارتودنسی متحرک با پلاک و فنر سبک استفاده میشود، مخصوصاً برای کنترل رشد فک. در بزرگسالان، از ارتودنسی ثابت با اجزای کامل مثل براکت، سیم و کش استفاده میشود، چون نیاز به حرکت دقیق و مداوم دندانها وجود دارد.
اگر قلاب فقط کمی خم شده باشد، ممکن است همچنان کار کند؛ ولی اگر شکسته یا جدا شده باشد، کش بینفکی به‌درستی کار نمی‌کند و روند اصلاح فک به مشکل می‌خورد. بهتر است در اولین فرصت با پزشک تماس بگیرید تا قلاب جایگزین شود.
تمیز کردن روزانه اجزا، وظیفه خود شماست. با مسواک بیندندانی، نخدندان مخصوص و دهانشویه بیرنگ، میتوانید بخش زیادی از جرم و مواد غذایی را از اطراف قطعات پاک کنید. اما تمیزکاری عمیق و بررسی وضعیت آنها هر چند هفته یکبار توسط پزشک باید انجام شود.
نه، اصلاً لازم نیست از اول شروع کنید. اما باید سریعاً با پزشک تماس بگیرید. چون اگر براکت یک دندان بیفتد، آن دندان، دیگر حرکت نخواهد کرد.
کش بینفکی موقعیت فک بالا و پایین را تنظیم میکند. اگر استفاده نکنید، دندانها صاف میشوند ولی فکها ناهماهنگ باقی میمانند.
در اسرع وقت به مطب بروید. فنر که از کار بیفتد، دندانها دیگر جابهجا نمیشوند.
خیر، در این حالت معمولاً از طرحهای ساده مثل ارتودنسی محدود یا متحرک استفاده میشود.
